Hezkuntzako Buletina

Diskriminaziorik ez. Giza Eskubideak eskolan *

Seguru aski, eskolan giza eskubideen alde egiteko modurik efikazena eta zuzenena osotasunean praktikan jartzea da.  Hots, egunero-egunero tematzea hezkuntza-komunitatea osatzen duten pertsona guztientzat eskubide guztiak bete daitezen lortzeko, “arraza, kolorea, sexua, hizkuntza, erlijio, iritzi politikoa edo beste edozein iritzi, jatorri nazional edo soziala, egoera ekonomikoa, jaiotza edo beste edozein baldintza dela-eta bereizketarik egin gabe”, Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak 2. artikuluan xedatutakoarekin bat etorriz.

Azken urteotan (hamarkadotan), gure eskoletan antzeman dugun aldaketa esanguratsuena aniztasuna gero eta handiagoa dela da.  Egun, ikastetxe ia guztietan (zenbait maila badaude ere) ikasgela berean dauden neskak eta mutilak, ezgaitasun fisiko edo psikikoak dituzten ikasleak, zenbait jatorritako, erlijiotako edo sexu-orientaziotako pertsonak.  Hori berez lorpen handia da diskriminazioari aurka egiteko.  Hala eta guztiz ere, pertsona askoren ustez oraindik ezberdintasunak txarrak dira, saihestu beharreko zerbait dela uste dute, ikasle guztiak ez dira modu berean hartzen, ikasle askok errefusatuta eta, zenbait kasutan, erasota ikusten dute euren burua.

Hori dela eta, aniztasunari, ahuldade bereziko egoerei erantzun egokiak ematea da erronka:  denak errespetatu eta onartu behar dira, denek gustura sentitu behar dute; ezin da norbait baztertu arrazoi batengatik (2. artikuluak berariaz aipatzen diren arrazoiengatik, eta beste antzeko batzuengatik, esaterako, ezgaitasuna, ideologia, itxura fisikoa edo sexu-orientazioa); bakoitzaren hezkuntza-beharrei erantzun egokiak ematea lortu behar da, garapen pertsonalerako aukera handienak eskaini behar zaizkie... Hortaz, ez da soilik pertsona guztiek eskolan leku bat izateko eskubidea dutela, oztoporik gabe, norberak onartutzat eta errespetatutzat ere sentitu behar du bere burua.  Onartzearen eta jazartzearen artean badira onarpen edo diskriminaziorako zenbait maila.  Hori dela eta, sistematikoki egin behar dugu lan zenbait balioen inguruan (esaterako, justizia, elkartasuna, errespetua edo konpromisoa, balio horietan oinarritzen baita Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala), eta beste zenbait baliori (edo kontra-balioak) aurka egin behar zaie, elkartasun ezari, intolerantziari eta etnozentrismoari, besteak beste.  Beste modu batean azalduta, jarrera eta portaera sexistak, arrazistak eta intoleranteak saihestu eta horiei aurre egitea litzateke, diskriminazioaren oinarriak izaten baitira.

Nola balora dezakegu gure hezkuntza-sistemak gero eta handiago den aniztasunari, ahuldade bereziko egoerei erantzun egokiak ematen dizkien edo ez? Nola baloratu, gainera, gure testuinguruan, non integrazioa osoki lortu den zerbait dela esatea (edo nahiago izanez gero, inklusioa) politikoki zuzena den... Nola baloratu sistema konplexu, hedatu batean, non errealitateak oso anitzak diren.  Hau da, nola neurtu gertaeren eta eskubideen arteko tartea.  Izan ere, eskola-hezkuntzan lan egin duen edo egiten duen edonork ondo dakien bezala, hiri berean eta elkarrengandik hurbil-hurbileko bi ikastetxek inklusiorako edo baztertzeko praktika oso ezberdinak izan ditzakete.  Badira Giza Eskubideak eguneroko zereginetan aplikatzearekin konpromiso handia duten zenbait ikastetxek, eta hezkuntza-ekintzan horri ematen dioten lehentasuna; aldiz, beste ikastetxe batzuetan hori bigarren mailan dagoen, edo izatekotan, gehigarri gisa eskaintzen dute.

Orain dela zenbait urte Katarina Tomasevskik, Nazio Batuen errelatore bereziak, hezkuntzarako eskubidearen inguruan ondokoa nabarmendu zuen: “jakina da hezkuntza-estatistikek gauza asko islatzen dituztela baina benetan jakin behar duguna ezkutatzen digutela.  Estatistikek batez bestekoekin egiten dute lan, baina giza eskubideek guztiontzako hezkuntzarako eskubide bera exijitzen dute”.  Hori dela eta, ikasle bakar bat ez onartzea, baztertzea, errefusatzea edo jazartzea porrota da.  Eskola osoaren porrotzat jo behar da.

Giza Eskubideak aplikatu eta horien alde egiteko orduan, kalitate oneko hezkuntza lortzeko dituen elementu berberak ditu eskolak:  irakasleen eta familien konpromisoa eta lan ona; eskola-antolaketa eta kide guztion parte-hartzerako sistemak; inguruneko gizarte-eragileekin batera lan egitea; eskola-curriculuma, eta bereziki, jarreren eta balioen inguruan egiten den lana; baliabideen banaketa ekitatiboa; ebaluatzeko irizpideak eta adierazleak; elkarbizitza-arazoak kudeatzeko modua… Ez da gauza bera, esaterako, ikasleen poztasun maila jaso eta baloratzea edo halako lana ez egitea; edo eskola-arrakasta neurtzeko orduan ezagutzak soilik aintzat hartzea; edo ez egitea ezer “Elkarrekin bizitzen ikastea” gaitasunaren inguruan; edo beste leku batera begiratzea eskola-jazarpena gertatzen denean…

Baina beti izango dugu ondoko zalantza (edo eztabaida): posible al da diskriminatzen ez duen eskola izatea gizarte baztertzaile batean, non desberdina mesfidantzaz begiratzen den edo baztertzen den?

* Fermin Barceló maisua eta Pedagogian lizentziaduna da.  Hezkuntzarekiko eta berriztapen pedagogikorako konpromisoa gauzatu du zenbait arduraren bitartez, bai Eskolan bai Arartekoan.